Description
Đình Thủy Triều nay thuộc thôn Thủy Triều, xã Cam Hải Đông, huyện Cam Lâm, tỉnh Khánh Hòa (xưa là Hà Bạc Thuộc, huyện Vĩnh Xương, phủ Diên Khánh)[1], cách thành phố Nha Trang khoảng 40 km về hướng Nam.
Qua các tài liệu được nghiên cứu tại đình cho biết, khoảng năm Bính Tý (1756) một số ngư dân ở các tỉnh Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định trong đó có các ông Trần Chấn, Nguyễn Tảo từ biển đi thuyền ngược đầm Thủy Triều, đóng trại cất nhà. Về sau dân cư đông đúc họ quy tụ thành làng, thành ấp sau đó dựng đình để thờ Thành Hoàng. Thời điểm khởi dựng đình hiện chưa có tư liệu thành văn đề cập đến, nhưng theo các vị cao niên cho biết di tích có niên đại cùng với cây Me cổ thụ phía sau Đình, đường kính thân cây chỗ rộng nhất gần 2m, khoảng gần 300 năm tuổi.
Đình ban đầu được xây dựng bằng vật liệu thô sơ nhà tranh vách đất, trải qua thời gian dài chịu đựng nắng mưa cùng với chiến tranh tàn phá ngôi đình bị xuống cấp. Nhân dân trong làng đã nhiều lần góp công, góp sức tu bổ Đình. Năm 1920, Hội đồng làng tổ chức quyên góp toàn dân tu bổ Đình bằng vật liệu tường gạch, mái lợp ngói âm dương, bộ khung chịu lực bằng gỗ. Người được dân làng cử đứng ra trùng tu là ông Nguyễn Chí (thường gọi là Bảy Thẩm), sinh năm 1888.
Năm 1947, giặc Pháp tấn công đốt phá làng, chiếm Đình làm đồn bốt, nhiều vận dụng quý giá trong đình bị phá hủy, nhân dân phải đi sơ tán. Năm 1956, sau khi trở về làng cũ sinh sống, đình xưa rêu phong, đổ nát. Hội đồng làng vận động nhân dân đóng góp tu bổ Đình. Năm 2004, ngôi đình bị xuống cấp, nhân dân lại cùng nhau đại tu bổ ngôi đình có quy mô như hiện nay.
Đình Thủy Triều nằm trong không gian cảnh quan phù hợp với công trình văn hóa tín ngưỡng, dưới tán cây Me cổ thụ vài trăm năm tuổi, phía trước là đầm Thủy Triều. Bố cục mặt bằng các hạng mục công trình kiến trúc của Đình được dàn trải theo chiều rộng gồm: Nghi môn, án phong, võ ca, sân đình, miếu Tiền hiền, miếu Sơn Lâm, miếu Thanh Minh, tiền tế, chính điện.
Chính điện đình Thủy Triều
Trong đình có cặp câu đối bằng chữ Hán Nôm có hai chữ đầu được ghép từ tên đình:
Phiên âm
Thủy cư thủy hưởng nguy nguy hồ thạnh đức,
Triều lạc triều ca trạc trạc nhĩ hoằng ân
Dịch nghĩa:
Ở với nước, hưởng bởi nước, đức thạnh cao lớn thay,
Vui cùng (thủy) triều, ca cùng (thủy) triều, ơn sâu rực rỡ vậy.
Di tích còn là bảo lưu, gìn giữ nhiều di vật, cổ vật mang giá trị vật thể và phi vật thể: hai bộ lỗ bộ, mõ, lọng, chiêng, trống, hoành phi, câu đối, nghi thức, nghi lễ cúng, văn tế, nhạc lễ, trang phục cổ truyền… Đặc biệt, lễ hội truyền thống tổ chức thường niên vào hai ngày 18 và 19 tháng 3 âm lịch.
Trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, nơi đây lưu dấu nhiều sự kiện lịch sử cách mạng tiêu biểu của địa phương. Trong Cách mạng Tháng Tám năm 1945, Đình là nơi Mặt trận Việt Minh tập hợp quần chúng nhân dân đứng lên khởi nghĩa giành chính quyền.
Sau khởi nghĩa giành chính quyền, Đình là nơi tập luyện của Đội dân quân tự vệ thôn Thủy Triều. Đình Thủy Triều còn là nơi tiếp tế lương thực, thuốc men cho mặt trận Nha Trang. Năm 1947, giặc Pháp tấn công đốt phá làng, chiếm Đình làm đồn bốt, nhiều vật dụng quý giá trong đình bị phá hủy, nhân dân phải đi sơ tán nhưng một số cán bộ vẫn bám trụ hoạt động bí mật ở đây.
Đình còn là nơi tổ chức hội họp của các cơ sở cách mạng của địa phương. “Đầu năm 1950, Huyện ủy đã tổ chức cuộc họp tại Thủy Triều để đánh giá tình hình và bàn công tác xây dựng phong trào theo phương hướng, nhiệm vụ mà Tỉnh ủy đã đề ra cho chiến trường Cam Ranh” [2].
Đình Thủy Triều là một trong những ngôi đình cổ trên vùng đất Khánh Hòa nói chung và vùng đất Cam Lâm nói riêng. Di tích tồn tại cùng với lịch sử hình thành và phát triển của vùng đất. Đó là một minh chứng cho sự ra đời và phát triển của làng Thủy Triều suốt triều dài lịch sử, trong đó hội tụ hầu như đầy đủ những giá trị mà các bậc tiền nhân sáng tạo ra và lưu truyền lại cho thế hệ mai sau. Điểm nổi bật nhất của đình Thủy Triều là hệ thống kiến trúc mang nét đặc trưng, với những hoa văn trang trí tinh xảo, mang đậm phong cách truyền thống của người Việt.
Năm 2013, đình Thủy Triều được UBND tỉnh Khánh Hòa xếp hạng là Di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh.
Nguyễn Chí Khải
[1] Nguyễn Đình Đầu dịch, (1997), Nghiên cứu địa bạ triều Nguyễn Khánh Hòa, NXB TP Hồ Chí Minh.
[2] Lịch sử Đảng bộ huyện Cam Ranh (1930-1975), (1994), Nxb Xí nghiệp in Khánh Hòa, Tr 104.